ENERJİ SİSTEMLERİ :
Müsabaka ve antrenman boyunca fiziksel ve zihinsel faaliyetlerin sürdürülebilmesi için enerji bir zorunluluktur.Her türlü hareket bir enerji sistemine gereksinim duyar ve enerjisiz açığa çıkmaz.Ne enerjisiz hareket nede hareketsiz enerji söz konusu olabilir.
Enerji besinlerin parçalanıp sindirilmesiyle elde edilir.Hareket ise kasların kasılıp, gevşemesiyle ortaya çıkar.Dolayısıyla yüksek enerji meydana getiren ATP ( Adonezintrifosfat) kas hücrelerinde depo edilirler.ATP siz kas kasılması meydana gelmez.Besin maddelerinin parçalanıp enerji meydana çıkarması, her zaman ATP nin yeniden sentezine yardımcı olur.
ATP ( 1 molekül adonezin+3 molekül fosfat ) içermektedir.
İlk olarak kas kasılmasının oluşması : ATP -----> ADP + P ' ye dönüşmesiyle enerji elde edilir.3 fosfat' lı ATP ' den 1 fosfat ayrışarak ADP oluşumu sağlar.ATP depoları kaslar da sınırlıdır.Fiziksel aktivitenin devamı için ATP nin tekrardan sentezine ihtiyaç vardır.Fiziksel aktivitelerin çeşidine göre ATP' nin üç değişik yoldan yeniden sentezi yapılır.
- AEROBİK SİSTEM ( oksiyenin kullanımının varlığının olduğu çalışma)
- ANAEORBİK SİSTEM ( atp-cp sistemi ) enerjide yağların ve oksijenin kullanımı
- ANAEROBİK LAK-TAT SİSTEMİ ( oksijensiz aktivitenin yağları kullanarak )
AEROBİK SİSTEM : Oksijenli ortamda yıkıma uğrayan glikojen daha az laktik asit meydana getirmektedir.Daha az laktik asit fiziksel aktivitenin devamlılığını sağlar.Oksijenli ortamda ATP' nin elde edilmesi 2 dakikayı bulmaktadır. 2 dakikadan 2-3 saate kadar olan aktivitelerin baş enerji kaynağı AEROBİK sistemdir.
Futbolda araştırmalar sonucu göstermiştir ki % 50 aerobik sistem % 50 ' de anaerobik sistem etkili olmaktadır.Girilen oksijensiz aktivitelerden tekrardan yenilenmede büyük ölçüde sporcuların aerobik kapasiteleri belirleyici olmaktadır.
ANAEROBİK ALAKTİK SİSTEM : ( ATP-CP )
ATP Kaslarda sınırlı sayıda depo edildiğinden sürat çalışmaları gibi şiddetli egzersizler sırasında çabuk tükenir.ATP nin bu çalışmalarda tükenmesine ilk olarak yardıma koşan
CP ( kreatinfosfat) olur. CP -----> C+P ' ye bölünerek ( kreatin + fosfat ) enerjisinin devamına ve buunla beraber ATP' nin tekrardan oluşumuna olanak sağlar.Aerobik sistemde anlatmıştık 3 ATP li ( Adenozin3fosfat) 1 fosfat ayrışıyor ve ADP ' li ( Adenozin2fosfat) kalıyordu.Bu sistemde CP' nin C+P şeklinde parçalanması P' nin ( 1 fosfat ) ADP'le birleşerek tekrardan ATP nin oluşumu gerçekleşir. ( ADP + P )
CP' nin C + P ' ye bölünmesiyle kas kasılmaları doğrudan açığa çıkmaz.Bu enerji ATP' nin yıkımından sonra kalan ADP ' nin ADP+P ve tekrardan ATP nin oluşumuna neden olmaktadır. CP ' nin kaslarda sınırlı bulunması bu sistemle enerji elde edilmesi 8-10 sn kadar sürer.Bunun ilk 3 sn' den sonra CP ' nin parçalanması ve ATP yi yeniden meydana getirir.
Bu enerji sistemi ani çıkış,evmelenme,ani reaksiyon,ani olarak topa vurma,kafaya yükselme. birden bire kafaya yükselme ani patlayıcı çıkışlar vb hareketlerin gerçekleşmesinde ATP_CP sisteminin önemi ortaya çıkar.
ANAEROBİK LAKTİK ASİT SİSTEMİ :
ENERJİ + 3 P ( fosfat ) + 3 ADP ------> 3 ATP
GLOKOJEN -------> ENERJİ + LAKTİK ASİT
____ Glokojenin anaerobik yoldan parçalanmasıyla 3 ATP elde edilmektedir.
____ 8 - 10 sn sonrası şiddetle devam eden aktiviteye gerekli olan enerji kaslarda,
karaciğerde ve kalp de depolanmış glokojenin parçalanmasıyla elde edilir.
____ Oksijenin enerji açığa çıkarmada ki yokluğu laktik asit in artık ürün olarak oluşmasına neden olmaktadır.Laktik asit kaslarda yorgunluğun oluşmasına neden olan bir artık üründür.Vücuttan atılaması sporcunun teknik-taktik ve fiziksel yeteneğinin düşmesine neden olur.
Genel olarak 100 metrelik bir koşu üzerinde her üç sistemi göstermek gerekirse oluşan olay şöyle açıklanabir.
0 5m 10m 30m 60m 100m
|___|_____|_________|_____________|________|
1.5 sn- 2sn 4 - 5 sn 8-10 sn 12 - 14 sn
0 _ 5 m ____| Bu mesafede tepki ve reaksiyon sürati görülmekte 0_ 1,5 zaman aralığında meydana gelen ivmelenme hareketiyle tamamlanır.
0m 10m ____| Bu mesafe içinde tepki-reaksiyon ve sezinleme süratiyle birlikte sprint süratide görülmektedir. 10 metreyi yaklaşık 2 sn ulaşılır.
0m 30m _____| Bu mesafede parçalanmış olarak görülen sürat 30 metrede kendini tamamlar. 4-5 sn içerisinde bünyenin ulaştığı en son hızı meydana gelir.Nabız 160 - 180 olarak görülür. Metebolizma anaerobik alaktik sistemde çalışmıştır.
0m 60m______| Bu mesafede yukarıda anlatılan sürat ve bölümlerinin tamamını gerçekleştiren vücudun yakaladığı son sürati 60 metreye kadar devam etirebilme yeteneğidir.Yani ''süratte devamlılık'' olarak tanımlanır.Bu mesafeye ulaşıldığın da ANAEROBİK LAKTİK sistemde çalışılmış ve laktik asit birikimi başlamıştır.Bu sistem içine giren sporcunun enerji üretiminde oksijen kullanmamaktadır.
0m 100m_____| 60 m' ye kadar sürat ve süratte devamlılığı tamamlayan metabolizma artık mesafenin son 40 metre' sini anaerobik laktik asit sisteminde mesafeyi tamamlamaktadır.Yani oksiyensiz ortamda hareketini son 40 metreyle tamamlamak zorundadır.Bu takriben bir futbolcu için 12-14 sn zaman alır.Kalp vektörü 200 ila 220 arasında olur.Bu çalışmada solunum sıklaşmış ve sporcunun oksijene ihtiyacı artmıştır.
Kısaca bunları anlattıktan sonra futbolda oluşan sporcunun sürat tarzı ve enerji sistemi kullanımı çok farklılıklar göstermektedir.Oyun içerisinde sporcudan birçok hareketi yüksek performansda sağlamaları beklenir.Fakat sporcularda bu kapasitelerin geliştirilmeyerek bunların onlardan beklenmesi büyük gaftır.Futbol gibi çabukluk,çeviklik ve sürat gibi yeteneklerin genetik olduğu unutulmamalı ve bunların gelişimi sağlanmalı sporcu alımında dikkat edilmesi gereken önemli yeteneklerdendir.
